به گزارش اکو اقتصاد، حجم مبنا از زمان شکل‌گیری بورس تهران تا امروز همواره یکی از ابزارهای پرچالش در نظام معاملاتی بازار سرمایه ایران بوده است. این ابزار با هدف جلوگیری از نوسانات شدید قیمتی در نمادهای کم‌معامله طراحی شد، اما در عمل، بسیاری از کارشناسان آن را عاملی برای کند شدن گردش نقدینگی و تأخیر در کشف قیمت واقعی می‌دانند. در واقع، وجود حجم مبنا باعث می‌شود حتی در شرایط افزایش تقاضا، رشد قیمتی یک سهم به‌طور کامل در تابلو منعکس نشود و تعادل طبیعی عرضه و تقاضا مختل گردد.
در یک سال گذشته، با بالا گرفتن درخواست‌ها برای حذف یا اصلاح این سازوکار، سازمان بورس و فرابورس ایران بررسی‌های کارشناسی گسترده‌ای را آغاز کردند. نتیجه این بررسی‌ها منجر به طراحی مدل جدیدی با عنوان «حجم مبنای پویا» شد؛ مدلی که بر پایه رفتار واقعی معاملات هر سهم تنظیم می‌شود و از ۱۹ مهرماه ۱۴۰۴ به‌صورت رسمی در بازار پایه فرابورس اجرایی شده است.
بر اساس اعلام فرابورس، در این مدل جدید، سهم‌هایی که حجم معاملات روزانه بالایی دارند یا از نوسان قیمتی محدودی برخوردارند، عملاً بدون محدودیت حجم مبنا معامله خواهند شد. در مقابل، برای نمادهایی که معاملات اندک و نوسان شدید دارند، حجم مبنا به‌صورت متغیر و بر اساس فرمولی ترکیبی از میانگین معاملات ماهانه، سهام شناور و دامنه نوسان تعیین می‌شود. همچنین ضریب تعدیل جدید، بر پایه میانگین داده‌های سه‌ماهه محاسبه می‌گردد تا حجم مبنا متناسب با شرایط واقعی بازار تغییر کند.
این تصمیم در حالی اجرا می‌شود که پیش‌تر نیز برخی نمادهای بازار پایه به‌صورت موقت از محدودیت حجم مبنا معاف شده بودند. با این حال، اجرای مدل جدید، نخستین گام رسمی و ساختاری برای بازنگری کامل این ابزار به شمار می‌رود. به گفته کارشناسان، هدف از این اصلاح، افزایش سرعت گردش سرمایه، ارتقای نقدشوندگی، کاهش صف‌های خرید و فروش کاذب و در نهایت، نزدیک‌تر کردن قیمت‌ها به واقعیت اقتصادی است.
اگر اجرای حجم مبنای پویا با نظارت دقیق و شفافیت کامل همراه باشد، می‌تواند به یکی از مهم‌ترین اصلاحات بنیادین سال‌های اخیر در بازار سرمایه تبدیل شود. اما در عین حال هشدار می‌دهند که حذف یا کاهش حجم مبنا در نمادهای کم‌معامله، ممکن است منجر به نوسانات شدید قیمتی و افزایش ریسک برای سهامداران خرد شود؛ از این رو، اجرای تدریجی و کنترل‌شده آن ضروری است.
به نظر می‌رسد اصلاح حجم مبنا، در کنار سایر طرح‌های در دست اجرا همچون بهبود دامنه نوسان و توسعه بازارگردانی، می‌تواند به پویاتر شدن معاملات بورس ایران کمک کند. در شرایطی که بازار در آستانه یک دوره رشد جدید قرار گرفته، حذف موانع ساختگی و حرکت به‌سوی کشف قیمت بر پایه عرضه و تقاضای واقعی، از مهم‌ترین پیش‌شرط‌های بازاری کارآمد و رقابتی محسوب می‌شود.