به گزارش اکو اقتصاد به نقل از تسنیم، تخم‌مرغ از مهم‌ترین فرآورده‌های طیور است که به‌طور گسترده در رژیم غذایی مردم جهان مصرف می‌شود. اما این محصول به دلیل ساختار پوسته متخلخل خود، در معرض آلودگی‌های میکروبی و قارچی قرار دارد. وجود عوامل بیماری‌زایی مانند سالمونلا در تخم‌مرغ یکی از مهم‌ترین موانع صادراتی برای کشورها محسوب می‌شود. روش‌های سنتی ضدعفونی شامل شست‌وشو با مواد شیمیایی یا تیمارهای حرارتی، می‌توانند کیفیت تخم‌مرغ را کاهش دهند. فناوری هسته‌ای با استفاده از پرتودهی کنترل‌شده، امکان نابودی میکروارگانیسم‌ها را بدون تأثیر منفی بر ارزش غذایی و طعم تخم‌مرغ فراهم کرده است.
ضرورت و اهمیت موضوع
تخم‌مرغ علاوه بر اینکه یک ماده غذایی پرمصرف است، در صنایع غذایی به‌عنوان ماده اولیه کاربردهای گسترده‌ای دارد. بنابراین، تضمین سلامت آن اهمیت زیادی دارد.
طبق گزارش فائو، سالانه مقادیر قابل توجهی تخم‌مرغ به دلیل آلودگی‌های میکروبی از چرخه صادرات حذف می‌شوند. این امر ضرر اقتصادی قابل‌توجهی برای تولیدکنندگان ایجاد می‌کند.
به‌کارگیری فناوری هسته‌ای در ضدعفونی تخم‌مرغ می‌تواند این مشکل را برطرف کرده و زمینه صادرات پایدار و ایمن را فراهم کند.
معرفی و اصول کلی فناوری هسته‌ای در ضدعفونی مواد غذایی
پرتودهی یکی از روش‌های پیشرفته ضدعفونی مواد غذایی است. در این روش، تخم‌مرغ‌ها در معرض پرتوهای یونیزان مانند گاما، ایکس یا الکترونی قرار می‌گیرند.
این پرتوها با آسیب به DNA میکروارگانیسم‌ها موجب نابودی آن‌ها می‌شوند. از آنجا که دوز پرتودهی کنترل‌شده است، کیفیت تغذیه‌ای و ویژگی‌های حسی تخم‌مرغ حفظ می‌گردد.
مزیت مهم این فناوری آن است که هیچ‌گونه رادیواکتیویته در محصول باقی نمی‌ماند. به همین دلیل، سازمان‌های بین‌المللی این روش را ایمن و قابل‌قبول دانسته‌اند.
یک مرکز پرتودهی استاندارد شامل اجزای زیر است:
منبع پرتو مانند کبالت-60 یا شتاب‌دهنده الکترونی.
محفظه ایمن پرتودهی با دیوارهای ضخیم برای جلوگیری از نشت پرتو.
نوار نقاله برای جابه‌جایی تخم‌مرغ‌ها در جریان فرآیند.
تجهیزات پایش و کنترل دوز.
تیم تخصصی متشکل از کارشناسان هسته‌ای و صنایع غذایی.
هماهنگی دقیق این اجزا موجب می‌شود فرایند پرتودهی هم ایمن و هم اثربخش باشد.
انواع کاربردهای پرتودهی در صنعت طیور و صادرات
پرتودهی تخم‌مرغ هم برای صادرات و هم برای مصرف داخلی مفید است. برخی از کاربردها عبارت‌اند از:
نابودی باکتری‌های بیماری‌زا مانند سالمونلا.
افزایش ماندگاری در زنجیره تأمین.
جایگزینی برای مواد شیمیایی ضدعفونی‌کننده.
فراهم‌کردن امکان صادرات به بازارهای دارای استانداردهای سختگیرانه.
این کاربردها نشان می‌دهند که پرتودهی تنها یک فناوری ضدعفونی نیست، بلکه ابزاری راهبردی برای ارتقای کیفیت و تجارت است.
استانداردها و دستورالعمل‌های ملی و بین‌المللی
سازمان‌های بین‌المللی مانند WHO، FAO و IAEA دستورالعمل‌هایی برای استفاده ایمن از پرتودهی در صنایع غذایی تدوین کرده‌اند. این دستورالعمل‌ها شامل دوزهای مجاز پرتودهی، ایمنی کارکنان و الزامات کیفیت محصول است.
کشورهای صادرکننده نیز موظف‌اند مراکز پرتودهی را بر اساس این استانداردها تأسیس و مدیریت کنند. رعایت این دستورالعمل‌ها برای اطمینان از پذیرش جهانی محصولات ضروری است.
استفاده از پرتودهی می‌تواند از رد شدن محموله‌ها در بازارهای بین‌المللی جلوگیری کند. این امر به معنای کاهش خسارت اقتصادی و افزایش سودآوری برای تولیدکنندگان و صادرکنندگان است.
علاوه بر این، تخم‌مرغ‌های پرتودهی‌شده به دلیل ایمنی بیشتر، ارزش تجاری بالاتری دارند. در نتیجه، کشورها می‌توانند سهم بیشتری از بازار جهانی به‌دست آورند.
فرایند ضدعفونی تخم‌مرغ با پرتودهی شامل مراحل زیر است:
- جمع‌آوری و بسته‌بندی تخم‌مرغ‌ها.
- انتقال به مرکز پرتودهی.
- عبور بسته‌ها از محفظه پرتودهی.
- اعمال پرتو با دوز کنترل‌شده.
- صدور گواهی سلامت و بازگشت به زنجیره تأمین.
این فرایند سریع، ایمن و سازگار با استانداردهای جهانی است .
مزایای این روش نسبت به روش‌های شیمیایی و حرارتی
روش‌های شیمیایی و حرارتی اغلب باعث تغییر در کیفیت تخم‌مرغ می‌شوند. اما پرتودهی چنین معایبی ندارد. مزایای اصلی عبارت‌اند از:
- عدم باقی‌ماندن مواد شیمیایی در محصول.
- حفظ ارزش غذایی و کیفیت حسی.
- اثربخشی بالا در نابودی میکروارگانیسم‌ها.
- سازگاری با استانداردهای صادراتی.
این ویژگی‌ها موجب شده‌اند پرتودهی به یک گزینه برتر برای ضدعفونی تخم‌مرغ تبدیل شود.
چالش‌ها و محدودیت‌های علمی و اجرایی
با وجود مزایا، اجرای فناوری پرتودهی با چالش‌هایی همراه است. هزینه بالای سرمایه‌گذاری، نیاز به تجهیزات پیشرفته و آموزش نیروی متخصص از جمله موانع اصلی هستند.
همچنین، نگرانی‌های عمومی نسبت به واژه «هسته‌ای» می‌تواند مانعی در پذیرش اجتماعی این فناوری باشد. اما اطلاع‌رسانی شفاف و تجربه موفق کشورها می‌تواند این نگرانی‌ها را کاهش دهد.
اثر پرتودهی در رفع مشکلات بیماری‌زا
یکی از جدی‌ترین مشکلات صادرات تخم‌مرغ، وجود میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا به‌ویژه سالمونلا است. این باکتری می‌تواند از طریق پوسته به داخل تخم‌مرغ نفوذ کند و موجب بیماری‌های خطرناک در انسان شود. پرتودهی توانسته است با دوزهای کنترل‌شده، این آلودگی‌ها را به‌طور کامل از بین ببرد.
علاوه بر سالمونلا، پرتودهی قادر است سایر باکتری‌ها و قارچ‌های شایع را نیز غیرفعال کند. در نتیجه، تخم‌مرغ پرتودهی‌شده به محصولی ایمن‌تر برای صادرات تبدیل می‌شود.
پیشرفت‌های نوین در فناوری ضدعفونی تخم‌مرغ
در سال‌های اخیر، پژوهشگران بر بهینه‌سازی دوز پرتودهی متمرکز شده‌اند تا ضمن نابودی میکروارگانیسم‌ها، کیفیت پوسته و محتوای تخم‌مرغ حفظ شود. استفاده از پرتو الکترونی به‌جای پرتو گاما به دلیل ایمنی بیشتر و مدیریت آسان‌تر منابع پرتودهی، توجه زیادی جلب کرده است.
همچنین، ترکیب پرتودهی با فناوری‌های بسته‌بندی نوین می‌تواند ماندگاری تخم‌مرغ را دوچندان کند. این پیشرفت‌ها آینده‌ای روشن برای تجاری‌سازی گسترده این فناوری ترسیم کرده‌اند.
اثرات زیست‌محیطی و ایمنی مصرف‌کنندگان
یکی از مزایای بزرگ پرتودهی نسبت به روش‌های شیمیایی، سازگاری آن با محیط زیست است. حذف استفاده از مواد شیمیایی موجب کاهش آلودگی خاک و آب می‌شود.
از نظر سلامت، سازمان‌های WHO و FAO بارها تأکید کرده‌اند که پرتودهی هیچ‌گونه رادیواکتیویته باقیمانده در محصول ایجاد نمی‌کند و مصرف آن برای انسان ایمن است.
این موضوع موجب افزایش اعتماد عمومی به تخم‌مرغ پرتودهی‌شده و پذیرش آن در بازارهای جهانی شده است.
ظرفیت‌های تجاری‌سازی و توسعه ملی
ضدعفونی تخم‌مرغ با پرتو می‌تواند ظرفیت‌های تجاری جدیدی در سطح ملی ایجاد کند. توسعه مراکز پرتودهی، فرصت‌های شغلی و اقتصادی قابل‌توجهی به همراه خواهد داشت.
علاوه بر این، صادرات تخم‌مرغ سالم و ایمن می‌تواند برند ملی کشور را در بازارهای جهانی ارتقا دهد و درآمد ارزی قابل‌توجهی ایجاد کند.
نقش همکاری‌های بین‌المللی در توسعه این فناوری
توسعه فناوری پرتودهی نیازمند همکاری‌های گسترده بین‌المللی است. سازمان‌هایی مانند IAEA و FAO از طریق پروژه‌های مشترک، آموزش نیروی انسانی و تأمین تجهیزات، کشورها را در بهره‌برداری از این فناوری یاری می‌کنند.
این همکاری‌ها موجب ارتقای ظرفیت‌های ملی و تسهیل دسترسی به بازارهای بین‌المللی می‌شود.
آینده‌شناسی ضدعفونی تخم‌مرغ با پرتو
با توجه به روند افزایش تقاضا برای محصولات ایمن و سالم، انتظار می‌رود پرتودهی در آینده به یکی از روش‌های اصلی ضدعفونی تخم‌مرغ در جهان تبدیل شود.
ترکیب این فناوری با فناوری‌های نوینی مانند هوش مصنوعی برای کنترل کیفیت و نانوفناوری در بسته‌بندی، می‌تواند ارزش افزوده بیشتری برای صادرات تخم‌مرغ ایجاد کند.
توصیه‌های سیاستی برای گسترش این فناوری
برای گسترش موفق پرتودهی در ضدعفونی تخم‌مرغ، اقدامات زیر توصیه می‌شود:
ایجاد مراکز پرتودهی در نزدیکی واحدهای تولیدی.
حمایت مالی و اعتباری از پروژه‌های تحقیقاتی.
تدوین قوانین ملی همسو با استانداردهای بین‌المللی.
اجرای پروژه‌های آزمایشی صادراتی.
اطلاع‌رسانی شفاف برای افزایش پذیرش اجتماعی.