به گزارش اکو اقتصاد به نقل از تسنیم، این روزها در بسیاری از رسانههای ترکیه، یک بار دیگر صحبت از روابط آنکارا مسکو به میان آمده است. اگر چه دیدار بین رجب طیب اردوغان و ولادیمیر پوتین روسای جمهور ترکیه و روسیه در عشق آباد ترکمنستان در مجموع در فضایی دوستانه برگزار شده، اما به باور ناظران سیاسی، اردوغان برای تصمیمگیری در برابر پوتین، در موقعیت دشواری قرار گرفته است. چرا که دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا، از دو نقطه حساس، اردوغان را تحت فشار قرار داده است. اول این که از او خواسته سامانه موشکی اس 400 خریداری شده از پوتین را پس بدهد تا ارتش ترکیه دوباره در صف خریداران جنگنده اف 35 قرار بگیرد، دوم این که به واردات انرژی از روسیه، خاتمه دهد.
رسانههای نزدیک به دولت اردوغان و حزب حاکم ترکیه، اطلاعاتی درباره جزئیات دیدار روسای جمهوری ترکیه و روسیه منتشر نکردند و هنوز مشخص نیست آیا اردوغان میتواند بنا به درخواست ترامپ، تصمیماتی جدی در مورد روابط آنکارا – مسکو بگیرد یا نه.
با این حال، اغلب تحلیلگران در آمریکا و ترکیه، بر این باورند که قرار نیست واشنگتن به آنکارا جنگنده اف 35 بفروشد و مشکلات این قرارداد، عمیقتر از آن چیزی است که اردوغان تصور میکند.
این یک قرارداد عادی نیست
حالا بسیاری از تحلیلگران اندیشکده های آمریکایی، به این جمع بندی رسیدهاند که موضوع اعمال تحریم نظامی علیه ترکیه و اخراج این کشور از لیست خریداران و تولیدکنندگان اف 35 مسالهای فراتر از هنجارهای معمول است و قرار نیست چنین مشکلی، با لابی گریهای عادی یا امضای قرارداد 50 میلیارد دلاری ال.ان.جی حل شود.
مساله اصلی این است که یک بار دیگر دیوار اعتماد بین آمریکا و ترکیه فروریخته و این اتفاق از منظر تاریخی، شبیه همان اتفاقی است که 50 سال پیش در جزیره قبرس روی داد. یعنی همان زمانی که ارتش ترکیه، بیتوجه به اعتراضات آمریکا و ناتو، صدها نفر از چتربازان خود را بر خاک شمال جزیره قبرس فرود آورد و جنگ سختی درگرفت که هنوز هم پیامدهای ژئوپلیتیک و سیاسی آن برقرار است.در همان دوران بود که آمریکا در اعتراض به این اقدام ترکیه، تحریم نظامی سنگینی بر این کشور اعمال کرد.
به باور ترکها، تصادفی نیست که این اتفاق دقیقاً در همان دورانی روی داده که جو بایدن به عنوان یک سناتور جوان در کمیته روابط خارجی سنای آمریکا، بیشترین نقش را در اعمال تحریم علیه ترکیه بر عهده داشته است.
بعدها و در دوران اوبامای دموکرات هم ترکیه به خاطر خرید سامانه اس 400 روسی مورد تحریم آمریکا قرار گرفت و حالا بسیاری از اعضای کنگره آمریکا، با فروش اف 35 به ترکیه مخالفت میورزند و وعده فروش اف 16 نیز به نتیجه روشنی نرسیده است. آن هم در شرایطی که در مورد مخالفت با فروش تسلیحات استراتژیک به ترکیه، نوعی اجماع گسترده بین هر دو حزب قدرتمند آمریکا شکل گرفته است.
برخی از اعضای کنگره آمریکا به دولت ترامپ توصیه کردهاند که دولت اردوغان به شکل آگاهانه از خطوط قرمز آمریکا و ناتو عدول کرده و خرید سامانه روسی اس 400 علاوه بر امکان افشاگری دادههای راداری، از حیث قابلیت همکاری با ناتو نیز دردسرساز بوده و از وزارت امور خارجه و پنتاگون گرفته تا جمعی از اعضای کنگره، اندیشکدهها و جامعه اطلاعاتی چنین نظریهای درباره این ماجرا شکل گرفته است: فرسایش اعتماد، فراتر از اردوغان است.
آمریکاییها این را فقط مشکل اردوغان نمیدانند و در واشنگتن، ترکیه از نظر استراتژیک غیرقابل پیشبینی تلقی میشود.
در دُور دوم ریاست جمهوری ترامپ، تیم اردوغان امیدوار بود که همکاری سیاسی – دفاعی بین ترکیه و آمریکا، به مراتب بهتر از دوران زمامداری بایدن باشد و سیگنالهای اولیه مثبت نیز فرستاده شد. اما مشاورین پنتاگون توصیه کردند که همکاری دفاعی آمریکا با ترکیه، در سطح محدودی باقی بماند.
موضوع دیگر، این است که حتی اگر ترامپ هم بخواهد، نمیتواند این مانع را به راحتی از سر راه بردارد. چرا که در کنگره آمریکا، فضای عمومی به نفع دوستی با ترکیه و فروش تسلیحات استراتژیک به ترکیه نیست.
اعضای کمیته سیاست خارجی سنا معتقدند که ترکیه عملاً همسویی استراتژیک نمایانی با آمریکا و ناتو ندارد. در همین حال، اندیشکده آمریکایی رند و شورای آتلانتیک، دیدگاههای مشابهی درباره ترکیه دارند و هر دو گفتهاند: «ترکیه هنوز هم از نظر استراتژیک مهم است. اما دیگر یک شریک فناوری قابل اعتماد نیست. از این گذشته، رفع تحریم نظامی علیه ترکیه، اعتبار CAATSA را تضعیف میکند و سابقه بدی را برای سایر متحدان ایجاد میکند».
تحلیلگران تندروتر نزدیک به جمهوری خواهان آمریکا نیز معتقدند که رفتار آمریکا با ترکیه باید بر اساس دو اصل ثابت باشد: 1.ترکیه دشمن نیست، متحد است. اما کاملاً قابل اعتماد نیست. 2.همزیستی استراتژیک با ترکیه، به مراتب بهتر است از همراهی و ادغام عمیق.
آیا اظهارات تام باراک جدی است؟
روزنامههای آکشام، حریت و صباح هر سه از جراید نزدیک به حزب حاکم ترکیه، اظهارات اخیر تام باراک سفیر آمریکا در ترکیه در مورد احتمال گشوده شدن گره اف 35 را به عنوان خبر مهمی تلقی کردهاند. ولی منتقدین معتقدند که انگیزه اصلی انتشار سخنان امیدوارکننده تام باراک، کارکردی در حد باز نگه داشتن کانالهای ارتباطی، جلوگیری از تشدید تنش و حفظ اهرم فشار دارد و نشان دهنده تغییر سیاست نیستند.
عثمان سرت از تحلیلگران مشهور ترکیه درباره این موضوع میگوید: «برخی از رسانهها، اظهارات تام باراک در مورد احتمال فروش اف 35 به ترکیه را موضوع مهمی قلمداد میکنند. اما تا جایی که به خاطر داریم، این نخستین بار نیست که آمریکاییها چنین اظهاراتی را بیان میکنند. دیپلماتهای آمریکایی در دوران دولت بایدن، حتی قبل از ترامپ، اظهارات مشابهی داشتهاند. آنها شناخت خوبی از مقامات ترکیه دارند. از نحوه برداشت از چنین پیامهایی در ترکیه آگاه هستند و وقتی میخواهند فضایی مثبت ایجاد کنند، شروع به وعده دادن کرده و از موقعیت ترکیه تمجید و ستایش میکنند! اما مساله اف 35 پیچیدهتر از چیزی است که تصور میشود. حتی اگر به خاطر روابط نزدیک اردوغان و ترامپ، روند متوقف شده در مذاکرات اداری تسریع پیدا کند، باز هم اقناع کنگره آمریکا آسان نیست و باید لغو تحریم CAATSA به تأیید کنگره برسد. این را هم در نظر داشته باشید که لابی اسرائیل تا لحظات آخر با این معامله مخالفت خواهد کرد و حتی اگر به ما اف 35 فروخته شود، شرط اسرائیل این است که هواپیماهای دریافتی ترکیه مشمول محدودیتهای خاصی باشند. حتی اگر همه چیز به خوبی پیش برود و آمریکا پیوستن مجدد ترکیه به برنامه اف 35 را تأیید کند، آنکارا با یک جدول زمانی طولانی روبرو خواهد بود و سالها طول خواهد کشید تا ترکیه هواپیما را دریافت کند».
عثمان سرت در ادامه گفته است: «ممکن است بپرسید: چرا ما باید اینقدر به آمریکا وابسته باشیم؟ پاسخ این است: همچنان که عمر تاشپینار هم اعلام کرده، دولت اردوغان برای خرید و تولید تسلیحات، مشکل تامین مالی دارد. هم ادامه خرید هواپیمای داخلی کاآن، هم خرید جنگنده اروپایی یوروفایتر از انگلیس، هم سرمایهگذاریهای لازم برای سیستمهای پدافندی و برنامههای موشکهای بالستیک، همگی به ارقام بسیار بالایی نیاز دارند و در اوج بحران اقتصادی بسیار عمیق، تامین این منابع مالی ناممکن است. این را هم به یاد داشته باشیم که صنایع دفاعی ترکیه از ناکارآمدیهای عمومی، عدم اجرای صحیح شرایط رقابتی، عدم شفافیت و هزینههای گزاف مربوط به رویکردهای سیاسی، رنج میبرد».
به باور تحلیلگران دفاعی آمریکایی، احتمال تحویل دادن جنگنده اف 35 به ترکیه نزدیک به صفر است. چرا که پای موانع ساختاری در میان است و نه اختلاف نظرهای گذرا و موقت.
بنابراین حتی اگر ترکیه، بر اساس خواستههای ترامپ، اس 400 را به روسیه برگردانَد، ممکن است باز هم درباره مواضع آتی سیاست خارجی ترکیه تردیدهایی وجود داشته باشد و واشنگتن همچنان بپرسد: ترکیه در بحران بعدی، در کدام صف قرار خواهد گرفت؟ به همین خاطر، نه تنها فروش اف 35 بلکه فروش اف 16 نیز به عنوان تصمیمی غلط ارزیابی شده و کارشناسان آمریکایی به تیم ترامپ توصیه کردهاند که صرفاً نوسازی کیتهای الکترونیکی چند اف 16 قدیمی ترکیه پذیرفته شود و تحریمهای نظامی نیز کاهش داده شوند. در عین حال، بین واشنگتن و آنکارا، گفتگوی استراتژیک بدون انتقال فناوری، ادامه پیدا کند.