به گزارش اکواقتصاد، صنعت پتروشیمی بهعنوان یکی از پیشرانهای اصلی اقتصاد ایران، نقشی فراتر از تولید و صادرات محصولات شیمیایی ایفا میکند. استقرار بخش قابلتوجهی از مجتمعهای پتروشیمی در مناطق کمترتوسعهیافته و محروم کشور، این صنعت را به یکی از ابزارهای مهم تحقق توسعه منطقهای، اشتغالزایی پایدار و کاهش نابرابریهای اقتصادی و اجتماعی تبدیل کرده است. بنابراین اگر ظرفیتهای پتروشیمی بهدرستی مدیریت شود، میتواند به موتور محرک توسعه در مناطق محروم بدل شود.
بسیاری از مجتمعهای پتروشیمی کشور در استانهایی مانند خوزستان، بوشهر، هرمزگان، ایلام، کرمانشاه و سیستان و بلوچستان مستقر هستند؛ مناطقی که بهرغم برخورداری از منابع غنی انرژی، سالها با معضل بیکاری، کمبود زیرساخت و مهاجرت نیروی انسانی مواجه بودهاند. راهاندازی این واحدهای صنعتی، در وهله نخست به ایجاد اشتغال مستقیم و غیرمستقیم منجر شده و زمینه فعالیت دهها شرکت پیمانکاری، خدماتی و صنعتی را فراهم کرده است.
بر اساس برآوردها، هر مجتمع پتروشیمی بهطور متوسط هزاران فرصت شغلی مستقیم در دوران ساخت و صدها شغل پایدار در دوران بهرهبرداری ایجاد میکند. علاوه بر آن، مشاغل غیرمستقیم در حوزههایی مانند حملونقل، خدمات فنی، تعمیرات، بازرگانی، تأمین کالا و خدمات شهری نیز از پیامدهای استقرار این صنایع در مناطق محروم به شمار میرود. این موضوع باعث شده نرخ بیکاری در برخی مناطق میزبان پتروشیمیها کاهش محسوسی پیدا کند.
اما نقش پتروشیمیها در توسعه مناطق محروم تنها به اشتغالزایی محدود نمیشود. اجرای پروژههای مسئولیت اجتماعی (CSR) یکی دیگر از ابعاد مهم اثرگذاری این صنعت است. ساخت و تجهیز مدارس، مراکز درمانی، تأمین آب شرب، توسعه شبکههای برق و گاز، بهسازی راههای روستایی و حمایت از طرحهای آموزشی و مهارتآموزی از جمله اقداماتی است که بسیاری از شرکتهای پتروشیمی در مناطق پیرامونی خود انجام دادهاند. این اقدامات، علاوه بر بهبود کیفیت زندگی ساکنان محلی، به افزایش سرمایه اجتماعی و تقویت ارتباط صنعت با جامعه محلی کمک کرده است.
کارشناسان توسعه منطقهای معتقدند حضور صنایع بزرگ مانند پتروشیمیها میتواند به ارتقای سطح دانش و مهارت نیروی کار بومی منجر شود. بسیاری از شرکتهای پتروشیمی در سالهای اخیر با برگزاری دورههای آموزشی، همکاری با مراکز فنیوحرفهای و جذب نیروهای بومی، تلاش کردهاند سهم اشتغال محلی را افزایش دهند. این رویکرد، علاوه بر کاهش مهاجرت نیروی کار به شهرهای بزرگ، زمینه توانمندسازی جوانان مناطق محروم را فراهم کرده است.
از منظر اقتصادی، توسعه صنایع پاییندستی پتروشیمی یکی از مهمترین فرصتها برای تکمیل زنجیره ارزش در مناطق محروم محسوب میشود. ایجاد واحدهای تولیدی کوچک و متوسط وابسته به محصولات پتروشیمی میتواند ارزش افزوده بالاتری ایجاد کرده و وابستگی اقتصاد محلی به خامفروشی را کاهش دهد. در صورت حمایت دولت و تسهیل سرمایهگذاری، شهرکهای صنعتی پاییندستی پتروشیمی میتوانند به کانونهای جدید اشتغال و تولید در مناطق کمتر برخوردار تبدیل شوند.
با این حال، توسعه پتروشیمیها در مناطق محروم بدون چالش نبوده است. برخی فعالان اجتماعی و زیستمحیطی نسبت به پیامدهای زیستمحیطی این صنایع هشدار دادهاند. آلودگی هوا، آب و خاک، فشار بر منابع طبیعی و تغییر الگوی معیشت جوامع محلی از جمله نگرانیهایی است که در برخی مناطق مطرح شده است. کارشناسان تأکید دارند توسعه پایدار زمانی محقق میشود که ملاحظات زیستمحیطی و اجتماعی همزمان با منافع اقتصادی در نظر گرفته شود.
در این راستا، نقش نظارت دولت و شفافیت عملکرد شرکتهای پتروشیمی اهمیت دوچندانی پیدا میکند. اجرای دقیق ارزیابیهای زیستمحیطی، استفاده از فناوریهای نوین برای کاهش آلایندگی، و مشارکت دادن جوامع محلی در تصمیمگیریها میتواند به کاهش تنشها و افزایش رضایت عمومی کمک کند. بسیاری از شرکتهای پتروشیمی در سالهای اخیر تلاش کردهاند با انتشار گزارشهای مسئولیت اجتماعی و محیطزیستی، عملکرد خود را شفافتر کنند.
در مجموع، صنعت پتروشیمی ظرفیت آن را دارد که به یکی از بازوهای اصلی توسعه مناطق محروم کشور تبدیل شود؛ مشروط بر آنکه سیاستگذاریها به سمت توسعه متوازن، تکمیل زنجیره ارزش، حمایت از نیروی کار بومی و رعایت الزامات زیستمحیطی حرکت کند. اگر این مسیر بهدرستی طی شود، پتروشیمیها میتوانند نهتنها به رشد اقتصادی ملی، بلکه به کاهش شکافهای منطقهای و ارتقای عدالت اجتماعی در کشور کمک قابل توجهی کنند.
فاطمه حاج علی