به گزارش اکواقتصاد، فناوری نانو در ایران طی دو دهه گذشته، از یک نوآوری علمی به یکی از ستون‌های اصلی علم و فناوری در کشور تبدیل شده است. این مسیر با شناسایی نانو به‌عنوان یک فناوری راهبردی و تشکیل ستاد توسعه فناوری نانو آغاز شد و با تدوین سند ملی نانو و هدف‌گذاری برای کسب جایگاه‌های جهانی ادامه یافت.
ما در خبرگزاری تسنیم قصد داریم سلسله گزارش‌هایی را پیرامون موفقیت‌های ستاد توسعه فناوری نانو و ضرورت الگوبرداری سایر ستادها و حوزه‌های علمی از این نهاد منتشر کنیم. این گزارش نخستین بخش از این گزارش‌ها است که در آن به بررسی روند رشد فناوری نانو در ایران، دستاوردهای کلیدی این حوزه و نگاه مقام معظم رهبری به این فناوری به‌عنوان الگویی برای پیشرفت سایر علوم و فناوری‌ها پرداخته‌ایم.
در سال‌های اخیر، ایران در حوزه علمی نانو به رتبه‌های جهانی دست یافته است. طبق آمار پایگاه‌های علمی معتبر، ایران در این حوزه، میان 5 کشور برتر جهان قرار دارد. این موفقیت حاصل برنامه‌ریزی بلندمدت، سرمایه‌گذاری در آموزش و پژوهش و تربیت نیروی انسانی متخصص بوده است. ایران با ارائه تعداد بالایی از مقالات علمی و کسب رتبه‌های برتر در مجلات معتبر جهانی، توانسته است جایگاه خود را به‌عنوان یک کشور پیشرو در نانو تثبیت کند.
یکی از ویژگی‌های بارز فناوری نانو در ایران، تبدیل دستاوردهای علمی به محصولات صنعتی و کاربردی است. امروز بسیاری از شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی محصولاتی را تولید می‌کنند که براساس فناوری‌های نانو هستند و این محصولات در بازارهای داخلی و خارجی به فروش می‌رسند. برخی از محصولات نانویی ایرانی، از جمله در صنایع بهداشتی، داروسازی، کشاورزی و مواد پیشرفته در بازارهای جهانی مطرح شده‌اند، به‌عنوان نمونه، نانوپوشش‌ها در صنعت خودرو و نانوذرات در حوزه پزشکی از جمله مواردی هستند که با استفاده از این فناوری، کیفیت و کارایی بالاتری یافته‌اند.
نانو نه‌تنها به‌عنوان یک فناوری پیشرفته، بلکه به‌عنوان یک راهکار اقتصادی نیز مورد توجه قرار گرفته است. سرمایه‌گذاری در حوزه نانو، اشتغال‌زایی قابل‌توجهی به‌همراه داشته و به رشد شرکت‌های دانش‌بنیان کمک کرده است. با افزایش تقاضای داخلی و صادرات محصولات نانویی، این صنعت می‌تواند نقش مهمی در رشد اقتصادی کشور ایفا کند، در ضمن، ورود فناوری نانو به زندگی روزمره مردم و ایجاد فرهنگ استفاده از محصولات نانویی، نشان‌دهنده اهمیت اجتماعی این فناوری است.
تجربه موفق فناوری نانو به‌عنوان یک الگوی ملی
بازدید مقام معظم رهبری از نمایشگاه فناوری‌های نانو در سال 1393 و تأکید ایشان بر موفقیت‌های این حوزه، نقطه عطفی در حمایت رهبری از علم و فناوری و الگوگیری سایر حوزه‌ها از نانو بود. ایشان در این بازدید، بر چند نکته کلیدی تأکید کردند که هر یک از این نکات می‌تواند چراغ‌راهی برای توسعه علم و فناوری در کشور باشد.
ایشان فناوری نانو را یک تجربه موفق برای سایر حوزه‌های علم و فناوری دانستند و با تأکید بر اینکه موفقیت‌های نانو نتیجه تمرکز، برنامه‌ریزی و مدیریت راهبردی است، پیشنهاد کردند که سایر حوزه‌ها نیز این الگو را در پیش بگیرند. نانو، با پیگیری‌های مستمر و تکیه بر اصولی چون "برنامه‌ریزی پایدار" و "مدیریت مستمر"، به الگویی تبدیل شده است که می‌تواند به توسعه سایر فناوری‌های کلیدی کمک کند.
توجه به عوامل کلیدی پیشرفت ستاد نانو
مقام معظم رهبری در بخشی از سخنان خود گفتند: "خداى متعال را شکر میگزاریم که یک‌چنین اتّفاقى افتاده؛ مهم این است که شما ببینید عوامل این پیشرفت جهشى (پیشرفت در حوزه نانو) چه بوده است، این عوامل را بایستى نگه‌دارید؛ وجود برنامه‌ى خوب، ثبات در مدیریّت، اهتمام به فرهنگ‌سازى و گفتمان‌سازى."
ازدیدگاه رهبری از مهم‌ترین عوامل پیشرفت نانو در ایران، وجود برنامه‌ای جامع و هدفمند بوده که توانسته است مسیر تحقیقات و توسعه را به‌درستی هدایت کند، همچنین، ثبات در مدیریت ستاد توسعه فناوری نانو به‌عنوان یکی از شاخصه‌های کلیدی، باعث شده است اقدامات و سیاست‌های راهبردی این حوزه در طول زمان با پیوستگی و تمرکز ادامه یابد. افزون بر این، توجه به فرهنگ‌سازی و گفتمان‌سازی، باعث شده است این علم و فناوری میان قشرهای مختلف جامعه به‌ویژه جوانان، نفوذ و مقبولیت بیشتری پیدا کند.
از نظر ایشان، یکی از کلیدهای پیشرفت در علم، شناسایی استعدادهای درخشان کشور است. به‌گفته مقام معظم رهبری، بسیاری از استعدادها در کشور ناشناخته هستند و باید زمینه برای کشف و شکوفایی این استعدادها فراهم شود، این موضوع در حوزه نانو با جذب دانش‌آموزان و دانشجویان به این فناوری و آموزش‌های تخصصی در این زمینه تحقق می‌یابد و می‌تواند در سایر حوزه‌ها نیز اجرایی شود.
لزوم الگوبرداری سایر ستادها از ستاد توسعه فناوری‌های نانوی معاونت علمی
موفقیت‌های ستاد نانو در ایران می‌تواند نقشه‌راهی برای سایر ستادها و حوزه‌های علمی و فناوری کشور باشد، به‌ویژه ستادهای زیرنظر معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، با پیروی از راهبردها و تجارب نانو می‌توانند به دستاوردهای بزرگ‌تری دست یابند.
ستاد نانو با ثبات مدیریتی، هدایت استراتژیک و تأکید بر تحقق اهداف بلندمدت، توانسته است به موفقیت‌های چشمگیری دست یابد، سایر ستادها نیز می‌توانند با حفظ پایداری مدیریتی، برنامه‌های خود را به‌درستی اجرا کنند و از پراکندگی و تغییرات متعدد پرهیز کنند، این امر به‌ویژه در مدیریت پروژه‌ها و ارتقای سطح پژوهش‌های ملی بسیار حائز اهمیت است.
ستاد نانو با سرمایه‌گذاری در آموزش نانو در سطح دانش‌آموزی و دانشگاهی، توانسته است گفتمان فناوری نانو را در کشور ترویج دهد، سایر ستادها نیز می‌توانند از این راهبرد بهره بگیرند و با ارائه برنامه‌های آموزشی و ترویجی، جامعه را با فناوری‌های نوین آشنا کنند، این فرهنگ‌سازی می‌تواند به افزایش تقاضای بازار و جذب نیروی انسانی علاقه‌مند و مستعد منجر شود.
یکی از دستاوردهای مهم ستاد نانو، پیوند موفق بین دانشگاه و صنعت و هدایت فعالیت‌های علمی به‌سمت تولید ثروت است، سایر حوزه‌ها نیز می‌توانند با ایجاد بستری برای تعامل مستمر بین پژوهشگران و صنعتگران، محصولات نوآورانه‌تری تولید کنند و پژوهش‌ها را به نتایج ملموس اقتصادی برسانند.
این ستاد با برنامه‌ریزی جامع و انعطاف‌پذیر در برابر تغییرات و چالش‌ها توانسته است همچنان در مسیر پیشرفت باقی بماند، سایر ستادها نیز با تدوین برنامه‌های راهبردی بلندمدت و اصلاح آنها بر اساس شرایط و نیازهای روز، می‌توانند به اهداف خود دست یابند.
فناوری نانو توانسته است در ایران به یک دستاورد قابل‌اعتنا و بین‌المللی تبدیل شود. سخنان مقام معظم رهبری نشان‌دهنده اهمیت توجه به علم و فناوری و الگوپذیری سایر حوزه‌ها از نانو است. اگر سایر ستادها نیز از این الگو پیروی کنند و اصول مشابهی را در پیش بگیرند، می‌توانند با بهره‌گیری از تجربه نانو، به توسعه علم و فناوری و افزایش توانمندی ملی کمک کنند و ایران را به جایگاهی برتر در عرصه جهانی برسانند.