به گزارش اکو اقتصاد،صنعت پتروشیمی ایران به عنوان یکی از مهم‌ترین بازوهای اقتصادی کشور، همواره نقش پررنگی در صادرات غیرنفتی و تأمین ارز ایفا کرده است. این صنعت به دلیل ارزش افزوده بالا و زنجیره گسترده محصولاتش، جایگاه ویژه‌ای در توسعه صنعتی و اقتصادی کشور دارد. با این حال، در سال‌های اخیر یکی از جدی‌ترین چالش‌های این صنعت، مسئله تأمین خوراک برای مجتمع‌های پتروشیمی بوده که پیامدهای اقتصادی و عملیاتی قابل‌توجهی را به همراه داشته است.
خوراک پتروشیمی‌ها عمدتاً شامل گاز طبیعی و مایعات گازی مانند اتان، پروپان و بوتان است. ایران با داشتن ذخایر عظیم گاز طبیعی، در نگاه اول نباید مشکلی در تأمین خوراک این واحدها داشته باشد. اما واقعیت این است که همزمانی رشد مصرف داخلی گاز، محدودیت‌های زیرساختی در انتقال و توزیع، و ناترازی انرژی باعث شده پتروشیمی‌ها به‌ویژه در فصول سرد سال با کمبود جدی خوراک مواجه شوند. در بسیاری از مواقع برای تأمین گاز خانگی، خوراک مجتمع‌های پتروشیمی کاهش یافته و همین مسأله به افت تولید منجر شده است.
این چالش تنها به کاهش تولید محدود نمی‌شود. مجتمع‌های پتروشیمی برای فعالیت پایدار به برنامه‌ریزی بلندمدت نیاز دارند، چرا که توقف یا کاهش تولید در بخشی از زنجیره می‌تواند کل زنجیره ارزش را مختل کند. به عنوان نمونه، کاهش خوراک اتان به واحدهای الفینی، به کاهش تولید اتیلن و در ادامه افت تولید پلی‌اتیلن منجر می‌شود؛ محصولی که سهم بالایی در صادرات غیرنفتی ایران دارد. بنابراین کمبود خوراک نه تنها درآمد شرکت‌ها را کاهش می‌دهد بلکه ارزآوری کشور را نیز با تهدید جدی مواجه می‌کند.
از سوی دیگر، سیاست‌گذاری در قیمت‌گذاری خوراک نیز یکی از موضوعات پرچالش صنعت پتروشیمی بوده است. مجتمع‌ها همواره خواستار ثبات و پیش‌بینی‌پذیری در نرخ خوراک هستند. نوسانات شدید در فرمول قیمت‌گذاری یا تعیین نرخ‌های غیررقابتی، باعث می‌شود سرمایه‌گذاری جدید در صنعت کاهش یابد. سرمایه‌گذاران خارجی نیز به دلیل همین بی‌ثباتی‌ها تمایلی به ورود به پروژه‌های نیمه‌تمام یا طرح‌های توسعه‌ای نشان نمی‌دهند.
تحریم‌های اقتصادی و محدودیت‌های صادراتی نیز شرایط را دشوارتر کرده‌اند. در شرایطی که فروش نفت و گاز خام با مشکل روبه‌رو است، توسعه صنعت پتروشیمی می‌توانست راهی مطمئن برای افزایش درآمد ارزی باشد. اما محدودیت در تأمین خوراک، این فرصت را به تهدید تبدیل کرده است. گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد که برخی از مجتمع‌ها در سال‌های اخیر با ظرفیت کمتر از ۶۰ درصد فعالیت کرده‌اند؛ عددی که در مقایسه با ظرفیت اسمی آن‌ها، نشان‌دهنده اتلاف منابع عظیم است.
راهکارها برای برون‌رفت از این بحران متعدد است. یکی از مهم‌ترین آن‌ها توسعه میادین گازی جدید و تکمیل پروژه‌های نیمه‌تمام انتقال گاز است. همچنین بهینه‌سازی مصرف انرژی در بخش خانگی و صنعتی می‌تواند بخشی از بار فشار بر پتروشیمی‌ها را کاهش دهد. از نگاه کارشناسان، متنوع‌سازی خوراک نیز اهمیت دارد؛ به این معنا که واحدهای جدید باید بر پایه خوراک مایع و میعانات گازی طراحی شوند تا وابستگی به گاز طبیعی کمتر شود.
در کنار مسائل فنی و زیرساختی، اصلاح سیاست‌گذاری نیز ضروری است. تعیین نرخ خوراک باید به گونه‌ای باشد که ضمن تأمین منافع دولت، انگیزه کافی برای سرمایه‌گذاری و توسعه را برای بخش خصوصی فراهم کند. تجربه کشورهای منطقه مانند عربستان و قطر نشان می‌دهد که ثبات در سیاست‌های قیمتی و تضمین دسترسی پایدار به خوراک، عامل کلیدی موفقیت در جذب سرمایه و توسعه صنعت پتروشیمی بوده است.
در نهایت می‌توان گفت چالش خوراک در مجتمع‌های پتروشیمی تنها یک مشکل فنی نیست، بلکه مسئله‌ای راهبردی برای اقتصاد ایران محسوب می‌شود. این چالش مستقیماً بر درآمدهای ارزی، اشتغال، و جایگاه ایران در بازارهای جهانی اثر می‌گذارد. اگرچه ظرفیت‌های عظیمی در این صنعت وجود دارد، اما بدون حل معضل تأمین خوراک، بخش بزرگی از این ظرفیت‌ها بلااستفاده باقی خواهد ماند. آینده صنعت پتروشیمی ایران در گرو تصمیماتی است که امروز در حوزه انرژی و سیاست‌گذاری اتخاذ می‌شود.
زهرا مالمیر