به گزارش اکو اقتصاد، بر اساس آخرین برآوردها، سهم کاربران ایرانی اینستاگرام در سال ۱۴۰۳ به حدود ۴۶ درصد جمعیت رسیده و شبکه‌های داخلی مانند روبیکا نیز به‌ویژه در میان دانش‌آموزان رشد قابل توجهی داشته‌اند. در عین حال، یک گزارش تحلیلی نشان می‌دهد هر کاربر ایرانی به‌طور متوسط بیش از ۳۰۰ صفحه عمومی در اینستاگرام را دنبال می‌کند؛ رقمی که نشان‌دهنده نقش محوری این پلتفرم در سرگرمی، اخبار و هویت‌یابی نسل نوجوان است.
پژوهش‌های تازه در ایران و جهان نشان می‌دهد استفاده افراطی از شبکه‌های اجتماعی با مشکلاتی مانند کاهش عزت‌نفس، افزایش اضطراب، مقایسه مداوم خود با دیگران و تغییر در الگوهای رفتاری نوجوانان ارتباط دارد. یک مطالعه جدید که داده‌های هزاران کودک و نوجوان را بررسی کرده، حاکی از آن است نوجوانانی که استفاده «اعتیادگونه» از شبکه‌های اجتماعی و تلفن همراه دارند، دو تا سه برابر بیشتر در معرض افکار خودکشی و مشکلات جدی روانی قرار می‌گیرند؛ در این تحقیق تأکید شده که صرفاً «مدت زمان» حضور در صفحه گوشی مهم نیست، بلکه الگوی وسواس‌گونه و ناتوانی در قطع استفاده، عامل اصلی خطر است.
در ایران، پژوهش‌های دانشگاهی و حوزوی نیز از رشد وابستگی نوجوانان به شبکه‌های اجتماعی و تأثیر آن بر روند بلوغ، روابط عاطفی و شکل‌گیری هویت خبر می‌دهند. هم‌زمان، مطالعه‌ای درباره سلامت روان جوانان ایرانی نشان داده ترکیبی از فشارهای اقتصادی، نااطمینانی اجتماعی و استفاده سنگین از فضای مجازی، به تشدید بحران اضطراب و افسردگی در این گروه سنی منجر شده است.
کارشناسان تربیتی می‌گویند شبکه‌های اجتماعی برای نوجوانان تنها یک ابزار سرگرمی نیست، بلکه به «محیط اصلی اجتماعی شدن» تبدیل شده است؛ جایی که آنها سبک لباس، نوع گفتار، سلیقه موسیقی و حتی نگاه به خانواده و آینده را از طریق اینفلوئنسرها و همسالان آنلاین تنظیم می‌کنند. این روند فاصله نسلی میان والدین و فرزندان را بیشتر کرده و در بسیاری از خانواده‌ها، گفت‌وگو درباره مرزهای استفاده، حریم خصوصی و امنیت آنلاین به موضوعی تنش‌زا بدل شده است.
با این حال، متخصصان تأکید می‌کنند راه‌حل، «ممنوعیت مطلق» نیست، بلکه سواد رسانه‌ای، گفت‌وگوی صریح خانوادگی و حضور فعال مدرسه و نظام آموزشی در آموزش مهارت‌های دیجیتال است. آنها هشدار می‌دهند اگر سیاست‌گذاران، مدارس و خانواده‌ها در کنار هم برای مدیریت این تغییر بزرگ فرهنگی برنامه‌ریزی نکنند، پیامدهای روانی و رفتاری استفاده بی‌ضابطه از شبکه‌های اجتماعی در سال‌های آینده آشکارتر خواهد شد.
زهرا مالمیر