به گزارش اکو اقتصاد، طی هفت سال گذشته، بازارهای مالی ایران شاهد نوساناتی کمسابقه بودهاند؛ نوساناتی که بسیاری از کارشناسان آن را «دوره جهشهای شتابان» مینامند. بررسی دادههای بلندمدت نشان میدهد که سرعت رشد قیمت دلار و طلا در فاصله سالهای ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۴ بهمراتب فراتر از میانگین ۲۶ سال گذشته بوده است. این مسئله پرسش مهمی را برای فعالان اقتصادی و عموم مردم مطرح کرده: آیا پس از چنین جهشهایی، اکنون زمان مناسبی برای ورود به بازار و سرمایهگذاری است؟
مقایسهای میان ۲۶ سال گذشته و هفت سال اخیر
بر اساس دادههای تاریخی، نرخ دلار در سال ۱۳۷۸ حدود ۸۸۰ تومان بوده و تا سال ۱۴۰۴ به حدود ۱۲۶ هزار تومان رسیده است؛ یعنی ۱۴۳ برابر افزایش در یک بازه ۲۶ ساله و متوسط رشد سالانه ۲۱ درصد. این روند گرچه نشاندهنده کاهش مداوم ارزش پول ملی در بلندمدت است، اما شیب آن نسبتاً یکنواخت و قابلپیشبینی بوده است.
در همین بازه، قیمت اونس جهانی طلا از حدود ۲۹۰ دلار به ۴۲۰۰ دلار رسیده و حدود ۱۴.۵ برابر شده است؛ با متوسط رشد سالانه ۱۰.۸ درصد. این رشد مطابق با روند بلندمدت جهانی طلا و در هماهنگی با تورم جهانی و تحولات اقتصاد بینالملل بوده است.
اما مرور هفت سال اخیر (۱۳۹۷ تا ۱۴۰۴) تصویر کاملاً متفاوتی ارائه میدهد. دلار از ۳ هزار تومان به ۱۲۶ هزار تومان رسیده و ۴۲ برابر شده است؛ یعنی متوسط رشد سالانه حدود ۷۰ درصد—بیش از سه برابر میانگین بلندمدت. اونس جهانی نیز از حدود ۱۳۰۰ دلار به ۴۲۰۰ دلار رسیده و ۳.۲ برابر شده است؛ با رشد سالانه تقریبی ۱۸ درصد که تقریباً دو برابر شتاب بلندمدت جهانی محسوب میشود.
ریشههای جهش شدید قیمتها در هفت سال اخیر
کارشناسان اقتصادی عوامل این رشد بیسابقه را در مجموعهای از تحولات داخلی و خارجی جستوجو میکنند:
-
تحریمهای گسترده و کاهش درآمدهای ارزی
-
افزایش کسری بودجه دولت و رشد نقدینگی
-
کاهش تولید و رکود بخش واقعی اقتصاد
-
نااطمینانی سیاسی و اقتصادی و هجوم سرمایهها به بازارهای امن
-
تحولات جهانی شامل کرونا، جنگها و سیاستهای انبساطی بانکهای مرکزی
این مجموعه عوامل باعث شدهاند که نرخ دلار و طلا در ایران نهتنها تحت تأثیر روندهای معمول، بلکه با شتابی غیرطبیعی رشد کنند.
آیا پس از چنین جهشهایی، زمان مناسبی برای سرمایهگذاری است؟
این پرسش، یکی از اصلیترین دغدغههای فعالان اقتصادی و مردم در سال ۱۴۰۴ است. پاسخ آن را میتوان در چند نکته کلیدی خلاصه کرد:
۱. جهشهای شدید معمولاً پایدار نیستند
پس از دورههای رشد سریع، بازارها معمولاً وارد فاز اصلاح قیمت، ثبات نسبی یا تحرکات محدود میشوند. تجربه ۲۰ سال گذشته نشان داده که هر زمان قیمتها با سرعت غیرعادی جهش کردهاند، مدتی بعد حرکت بازار کند یا حتی متوقف شده است.
۲. اما کاهش ارزش ریال همچنان یک روند بلندمدت است
با وجود احتمال ثبات کوتاهمدت، روند بلندمدت کاهش ارزش پول ملی طی دهههای اخیر تقریباً بدون استثنا ادامه داشته است. بنابراین کسانی که بهدنبال حفظ ارزش دارایی هستند، همچنان به بازارهای دلاری توجه دارند.
۳. ریسک ورود در سقفهای تاریخی بسیار بالاست
ورود به بازار در زمانی که قیمتها در اوج قرار دارند، فقط برای سرمایهگذاران حرفهای و با دید بلندمدت قابل توصیه است. سرمایهگذاران تازهکار ممکن است در دورههای کوتاهمدت با نوسانهای شدید و زیان مقطعی مواجه شوند.
۴. تنوعسازی دارایی اهمیت بیشتری یافته است
کارشناسان در شرایط پرریسک، خرید تکدارایی—مثلاً فقط دلار یا فقط طلا—را خطرناک میدانند. ترکیبی از داراییهای نقدی، طلا، بازار سرمایه، املاک کوچک یا صندوقهای سرمایهگذاری، میتواند ریسک کلی را کاهش دهد.
۵. چشمانداز اقتصادی همچنان مبهم است
آینده توافقات سیاسی، اصلاحات اقتصادی، نحوه مدیریت بودجه و روابط خارجی میتواند قیمت دلار و طلا را بار دیگر دستخوش تغییرات جدی کند. عدم قطعیت، تصمیمگیری را دشوارتر و نیاز به تحلیل مداوم را ضروریتر کرده است.
فرصت یا تهدید؟
افزایش شدید قیمت دلار و طلا در هفت سال گذشته نشاندهنده فشارهای اقتصادی و کاهش ارزش ریال است. اما همین جهشها باعث شدهاند که بازار در سال ۱۴۰۴ در نقطهای حساس و پرریسک قرار گیرد. برای سرمایهگذارانی که بهدنبال سودهای سریع هستند، شرایط فعلی ممکن است مناسب نباشد. اما کسانی که با دید بلندمدت و با سیاست تنوع در سبد دارایی وارد میشوند، همچنان میتوانند از این بازارها بهعنوان ابزار «حفظ ارزش سرمایه» بهره ببرند.
در نهایت، پاسخ به این سؤال که «آیا اکنون زمان مناسبی برای سرمایهگذاری است؟» وابسته به افق زمانی، میزان ریسکپذیری و هدف سرمایهگذار است. بازارها پس از جهشهای عظیم معمولاً وارد دورهای از احتیاط میشوند؛ بنابراین، تصمیمگیری در این مقطع نیازمند ارزیابی دقیقتر از هر زمان دیگری است.