به گزارش اکو اقتصاد، در حالی که صادرات نفت خام همچنان یکی از اصلی‌ترین منابع درآمد ارزی ایران محسوب می‌شود، ادامه روند خام‌فروشی در بلندمدت می‌تواند پیامدهای قابل‌توجهی برای اقتصاد کشور داشته باشد. صادرات نفت خام در ظاهر یک منبع سریع و نسبتاً ساده برای تأمین درآمد است، اما اتکای بیش از اندازه به این شیوه، باعث از دست رفتن بخش بزرگی از ارزش افزوده‌ای می‌شود که می‌توان در داخل کشور ایجاد کرد.
فروش نفت خام به معنای واگذاری مواد اولیه‌ای است که می‌توانند با فرآوری در پالایشگاه‌ها و واحدهای پتروشیمی به محصولات نهایی با ارزش اقتصادی چند برابر تبدیل شوند. تفاوت قیمتی میان نفت خام و فرآورده‌های نهایی مانند بنزین، گازوئیل، سوخت‌های ویژه یا محصولات پتروشیمی، به روشنی نشان می‌دهد که تکیه بر خام‌فروشی معادل چشم‌پوشی از یک ظرفیت بزرگ درآمدی است. بسیاری از کشورها با توسعه صنایع پایین‌دستی توانسته‌اند با همان میزان تولید، درآمد ارزی خود را چند برابر کنند.
علاوه بر این، اتکای صرف به صادرات نفت خام وابستگی بودجه کشور را به قیمت‌های جهانی افزایش می‌دهد. بازار جهانی نفت پرنوسان است و تغییرات سیاسی یا اقتصادی می‌تواند قیمت‌ها را به سرعت بالا یا پایین ببرد. در چنین شرایطی، هر نوسان قیمتی تأثیر مستقیم بر درآمدهای دولت و ثبات اقتصادی می‌گذارد. در مقابل، صادرات فرآورده‌های پالایشی و پتروشیمی به دلیل تنوع بازار و پایداری تقاضا، آسیب‌پذیری کمتری در برابر این نوسان‌ها دارد.
توسعه ظرفیت‌های فرآوری داخلی، هرچند نیازمند سرمایه‌گذاری و فناوری پیشرفته است، اما می‌تواند زمینه‌ساز ایجاد اشتغال گسترده، افزایش درآمد ارزی و کاهش وابستگی به بازار خام جهانی شود. این رویکرد همچنین به تقویت صنایع مکمل و ایجاد زنجیره ارزش منجر می‌شود؛ زنجیره‌ای که می‌تواند نقش مهمی در ثبات اقتصادی و رشد صنعتی کشور داشته باشد.
حرکت از خام‌فروشی به سمت فرآوری و تولید فرآورده‌های با ارزش افزوده بالا، یک تغییر استراتژیک اساسی است. اجرای چنین راهبردی می‌تواند ساختار اقتصادی کشور را از حالت وابستگی به صادرات مواد اولیه خارج کرده و آن را به سمت تولید ارزش و درآمد پایدار هدایت کند. در غیر این صورت، ادامه خام‌فروشی به معنای تداوم وابستگی و آسیب‌پذیری در برابر شرایط متغیر بازار جهانی خواهد بود.
زهرا مالمیر