به گزارش اکو اقتصاد به نقل از تجارت نیوز، بانک مرکزی در حالی ششمین مرحله از پیش‌فروش سکه ضرب ۱۴۰۳ با تحویل سه‌ماهه را در تاریخ ۲۶ آبان برگزار کرد که بازار ارز و طلا در هفته‌های اخیر تحت فشار تقاضای احتیاطی قرار داشتند و نوسان بالایی را تجربه کردند.
سیاست حراج سکه توسط بانک مرکزی از بهمن ۱۴۰۳ آغاز شد و تا کنون 6 حراج برگزار شده است. بررسی این مراحل نشان می‌دهد سیاست‌گذار طی ۹ ماه گذشته از یک مدل محدود و محافظه‌کارانه، به‌تدریج به سمت حراج قیمتی، جذب گسترده نقدینگی و مدیریت فعال انتظارات تورمی حرکت کرده است.
بانک مرکزی در ۵ حراج سکه، موفق به جذب نقدینگی شد؟
پیش فروش سکه از ۲۸ بهمن ۱۴۰۳ شروع شده است. مرحله اول تا سوم پیش‌فروش‌ها در بهمن و اسفند ۱۴۰۳ برگزار شد و هر فرد امکان خرید ۶ قطعه سکه را داشت. قیمت‌ها به‌صورت ثابت اعلام می‌شد و سکه‌ها با ضرب ۱۳۸۶ و ۱۴۰۴ عرضه شدند.
در مجموع ۷۳۶ هزار قطعه در این سه مرحله فروخته شد و برآوردها نشان می‌دهد حدود ۲۵ همت نقدینگی از بازار جمع‌آوری شده است.
تا پایان مهر ۱۴۰۴ حدود ۶۱۹ هزار و ۶۲۵ قطعه مربوط به سه حراج برگزار شده در سال گذشته، تحویل شده و ۱۱۶ هزار و ۳۷۵ قطعه هنوز تحویل نشده است. این سکه‌های باقیمانده نیز با سررسید ۲۸ آبان ۱۴۰۴ باید تحویل شوند.
گفتنی است در ۱۸ شهریور ۱۴۰۴ (حراج چهارم) سقف خرید سکه از ۶ قطعه به ۱۵ قطعه افزایش یافت. این مرحله همچنان با قیمت ثابت انجام شد و تمام سکه‌ها مربوط به ضرب ۱۳۸۶ بودند. مرکز مبادله ایران اعلام کرد در این مرحله ۴۰۰ هزار قطعه ثبت سفارش شده است؛ رقمی که نشان می‌دهد تنها در یک مرحله حدود ۴۲ همت نقدینگی جذب شده؛ یعنی تقریباً دو برابر سه حراج ابتدایی سکه.
تحول شیوه عرضه در مراحل پنجم و ششم؛ چرخش از قیمت ثابت به قیمت رقابتی
از ۱۵ مهر ۱۴۰۴ (مرحله پنجم) شیوه قیمت‌گذاری حراج سکه تغییر اساسی کرد. پیش فروش سکه از مدل قیمت ثابت به حراج قیمتی تبدیل شد. در این روش متقاضی قیمت پیشنهادی ثبت می‌کند و بازارساز از بالاترین قیمت اقدام به فروش می‌کند.
در مرحله پنجم سقف خرید همچنان ۱۵ قطعه بود، اما در مرحله ششم (آبان ۱۴۰۴) این سقف به ۱۰ قطعه کاهش یافت. در مرحله ششم، سکه‌ها به جای ضرب ۸۶، با ضرب ۱۴۰۳ عرضه شدند.
حراج سکه، سوپاپ اطمینان بازارساز در اوج جهش دلار شد
در هفته سوم آبان، افزایش قیمت دلار و نگرانی‌های تورمی، تقاضا برای خرید سکه و طلای آبشده را بالا برد؛ اما اجرای طرح پیش فروش سکه با تعیین یک قیمت پایه و امکان ثبت سفارش، بخشی از تقاضای سفته‌بازانه را از بازار نقدی به سمت خرید سکه هدایت کرد.
به نظر می‌رسد این جابه‌جایی، فشار تقاضا بر بازار نقدی سکه را کاهش داد و حتی بخشی از تقاضای دلاری را نیز کم کرد؛ زیرا شرکت در حراج نیازمند ریال است نه دلار. در مجموع به نظر می‌رسد پیش فروش سکه به‌عنوان یک سوپاپ اطمینان کوتاه‌مدت عمل کرده و از شدت نوسان‌های لحظه‌ای بازار کاسته است.
پیش فروش سکه؛ ابزار مستقیم جذب نقدینگی
در شرایطی که نرخ سود بانکی واقعی منفی است و مردم ترجیح می‌دهند به‌جای نگهداری پول، دارایی‌های امنی مانند طلا بخرند، طرح پیش فروش سکه برای بانک مرکزی یکی از ابزارهای مستقیم جذب نقدینگی به حساب می‌آید. زیرا کل مبلغ خرید، امروز دریافت می‌شود، اما تحویل سه ماه بعد انجام می‌گیرد.
به نظر می‌رسد این سازوکار با نیازهای مالی دولت همخوانی دارد و برخی تحلیلگران آن را نوعی اوراق بدهی پنهان می‌دانند؛ دریافت پول امروز در برابر تعهد کالایی در آینده. به باور تحلیلگران، این شیوه به دولت و بانک مرکزی امکان می‌دهد بدون انتشار اوراق رسمی، بخشی از نقدینگی سرگردان را قفل و مدیریت کنند.
آیا این سیاست می‌تواند مانع جهش قیمت طلا و سکه شود؟
کارشناسان اقتصادی معتقدند پیش فروش سکه می‌تواند تا حدی از جهش‌های لحظه‌ای قیمت در بازارهای مالی به‌ویژه دلار و طلا جلوگیری کند، اما توان کنترل قطعی و پایدار را ندارد. از یک طرف، وقتی بازار می‌داند چند ماه بعد سکه‌های جدید وارد می‌شود، بخشی از تقاضای لحظه‌ای در بازار فلز زرد کاهش می‌یابد. از طرف دیگر، چون بخشی از خریداران به‌جای بازار آزاد وارد حراج سکه می‌شوند، فشار خرید در بازار نقدی کمتر می‌شود.
قیمت‌های اعلامی بانک مرکزی نیز مانند مرجع قیمتی عمل می‌کند و ذهنیت بازار را هدایت می‌کند. با این حال، در صورتی که قیمت دلار بار دیگر جهش داشته باشد یا شوک سیاسی–اقتصادی رخ دهد، تأثیر این سیاست محدود است و به‌تنهایی نمی‌تواند مانع افزایش قیمت‌ها شود.
تجربه سال‌های ۹۶ و ۹۷؛ وقتی جهش دلار معادلات سیاست‌گذار را به هم می‌ریزد
در سال‌های ۹۶ تا ۹۷ بانک مرکزی حدود ۷.۶ میلیون قطعه سکه را با سررسیدهای سه ماهه تا یک ساله پیش‌فروش کرد. این اقدام ابتدا تقاضای نقدی را آرام کرد، اما با جهش قیمت دلار در سال ۹۷ و ورود انبوه سکه‌های تحویلی، عرضه افزایش یافت، اما قیمت سکه به‌سرعت بالا رفت.
این تجربه نشان داد پیش‌فروش سکه می‌تواند در کوتاه‌مدت مؤثر باشد، اما قدرت تثبیت پایدار ندارد و اثر نهایی آن کاملاً وابسته به وضعیت بازار ارز و قیمت دلار است.
وقتی سیاست‌های دولت به قیمت دلار در بازار آزاد گره می‌خورد
سیاست پیش‌فروش سکه را می‌توان ابزاری دوگانه دانست، ابزاری برای مهار تقاضای فوری بازار طلا و ابزاری مالی برای جذب نقدینگی و کمک به تأمین کسری بودجه دولت.
بررسی 6 مرحله اخیر پیش فروش سکه نشان می‌دهد این سیاست از یک مدل آرام‌سازی بازار در ماه‌های پایانی سال ۱۴۰۳ به یک ابزار جذب نقدینگی و هدایت انتظارات در نیمه دوم ۱۴۰۴ تبدیل شده است. با این حال، موفقیت نهایی آن همچنان به روند قیمت دلار، سیاست‌های پولی و شرایط اقتصاد کلان بستگی دارد.