به گزارش اکو اقتصاد، صنعت پتروشیمی ایران طی سالهای گذشته بخش عمدهای از تمرکز خود را بر تولید مواد اولیه و پایهای همچون اتیلن، متانول، پروپیلن و اوره گذاشته است. این رویکرد اگرچه منجر به ارزآوری قابل توجهی شده، اما کارشناسان اقتصادی معتقدند که بیشترین ارزش افزوده در زنجیره پاییندستی پتروشیمی نهفته است؛ جایی که مواد خام به محصولات نیمهساخته و نهایی تبدیل میشوند و بازارهای داخلی و خارجی گستردهتری را در بر میگیرند.
در حال حاضر، ایران سالانه دهها میلیون تن محصولات پایه پتروشیمی تولید میکند، اما تنها بخش کوچکی از این مواد در داخل کشور به محصولات با ارزش افزوده بالا تبدیل میشود. بخش عمدهای از تولیدات به صورت خام یا نیمهخام صادر میشود. این در حالی است که در کشورهای پیشرو، از جمله عربستان و کره جنوبی، تمرکز اصلی روی توسعه صنایع پاییندستی است؛ بهطوری که هر تن محصول پایه پتروشیمی پس از تبدیل میتواند تا چندین برابر سود بیشتری ایجاد کند.
یکی از مزیتهای مهم توسعه این بخش، اشتغالزایی گسترده است. صنایع پاییندستی برخلاف واحدهای بزرگ پتروشیمی، نیازمند سرمایهگذاری سبکتر و نیروی انسانی بیشتری هستند. این صنایع میتوانند در استانها و شهرهای کوچکتر نیز شکل بگیرند و باعث رونق تولید محلی شوند. بهعلاوه، توسعه صنایع تبدیلی موجب کاهش خامفروشی و تثبیت جایگاه ایران در زنجیره ارزش جهانی میشود.
از سوی دیگر، تمرکز بر صنایع پاییندستی میتواند تابآوری اقتصاد در برابر تحریمها را افزایش دهد. محصولات نهایی و نیمهنهایی تنوع بیشتری دارند، مقاصد صادراتی آنها گستردهتر است و قابلیت فروش از مسیرهای غیرمستقیم را دارند. این در حالی است که صادرات مواد پایه، بهویژه متانول و اتیلن، با محدودیتهای بیشتری مواجه است.
با وجود این ظرفیتها، موانعی نیز وجود دارد. نبود زیرساخت کافی، مشکلات تأمین مالی، سیاستهای ارزی نامطمئن و نبود مشوقهای مالیاتی از جمله عوامل بازدارنده توسعه صنایع پاییندستی در کشور است. کارشناسان پیشنهاد میکنند که دولت با ارائه تسهیلات هدفمند، معافیتهای مالیاتی و تسهیل صادرات محصولات فرآوریشده مسیر را برای سرمایهگذاری بخش خصوصی باز کند. همچنین ایجاد شهرکهای تخصصی پتروشیمی و تسهیل دسترسی به خوراک از مجتمعهای بزرگ میتواند جهشی در این حوزه ایجاد کند.
آینده صنعت پتروشیمی ایران به میزان موفقیت در حرکت از خامفروشی به سمت تولید محصولات با ارزش افزوده بالا گره خورده است. اگر سیاستگذاران بتوانند این مسیر را با برنامهای روشن دنبال کنند، پتروشیمی میتواند به موتور محرک اشتغال، صادرات غیرنفتی و رشد پایدار اقتصادی تبدیل شود.
زهرا مالمیر