به گزارش اکو اقتصاد، ارزش دلاری بازار سرمایه در دو دهه اخیر همواره یکی از معیارهای کلیدی برای سنجش وضعیت کلی بورس ایران و جذابیت سرمایه‌گذاری در آن بوده است. نمودار تاریخی ارزش دلاری، که بازه زمانی ۱۳۸۱ تا ۱۴۰۴ را پوشش می‌دهد، تصویری روشن از فراز و فرودهای این بازار در مواجهه با تحولات اقتصادی، سیاسی و ارزی ارائه می‌دهد. این روند نشان می‌دهد که اگرچه بازار در مسیر بلندمدت خود رشد چشمگیری تجربه کرده، اما همواره این رشد در سایه نوسانات شدید و نااطمینانی‌های گسترده رخ داده است.
روند بلندمدت؛ از ۹ میلیارد دلار تا اوج ۳۹۹ میلیاردی
مسیر ارزش دلاری از اوایل دهه ۸۰، یعنی محدوده ۹ میلیارد دلار، آغاز شده و طی سال‌های بعد با پذیرش شرکت‌های بزرگ، افزایش نقدینگی و بزرگ‌تر شدن اقتصاد، شاهد جهش‌های متعدد بوده است. نخستین دوره رشد منظم بین سال‌های ۱۳۸۱ تا ۱۳۹۳ رخ می‌دهد؛ زمانی که ارزش بازار از ۹ میلیارد دلار به حدود ۱۷۱ میلیارد دلار رسید. این دوره نسبتاً کم‌تنش، بیشتر تحت تأثیر رشد اقتصادی، ثبات نسبی نرخ ارز و توسعه بازار سرمایه بود.
اما پس از سال ۱۳۹۵، بازار وارد مرحله‌ای پرنوسان شد. فشارهای تحریمی، جهش نرخ ارز، انتظارات تورمی و بی‌ثباتی‌های کلان فضای جدیدی ایجاد کردند که خود را در سقوط‌ها و جهش‌های پیاپی ارزش دلاری نشان داد.
دوره ۱۳۹۷ تا ۱۳۹۸؛ رفتار بازار در فاز رکودی–ارزی
اولین دوره مهم در این چرخه جدید، سال‌های ۹۷ و ۹۸ است. متوسط ارزش دلاری بازار در این دوره حدود ۹۵ میلیارد دلار بود و باند نوسان آن بین ۷۸ تا ۱۱۲ میلیارد دلار قرار داشت. با افزایش نرخ ارز، ارزش دلاری بازار با افت شدید به نقطه ۵۲ میلیارد دلاری سقوط کرد؛ رقمی بسیار پایین‌تر از باند حمایتی تعریف‌شده.
اما همین سقوط، مقدمه‌ای برای رشد دوباره شد. بازار با دور شدن از محدودیت‌های قیمتی و حمایت از سودآوری شرکت‌ها، دوباره تا میانگین ۹۵ میلیارد دلاری بازگشت و رشد نزدیک به ۸۰ درصدی را در ارزش دلاری تجربه کرد. این رفتار V شکل به‌نوعی یک الگوی رفتاری در بازار سرمایه ایجاد کرد که اکنون بسیاری آن را با وضعیت فعلی مقایسه می‌کنند.
سال ۱۳۹۹؛ انفجار بی‌سابقه ارزش بازار
نقطه عطف بزرگ در نمودار، جهش خیره‌کننده سال ۱۳۹۹ است؛ زمانی که ارزش دلاری بازار تا سقف تاریخی ۳۹۹ میلیارد دلار صعود کرد. این جهش که غالباً به‌عنوان یک «حباب بزرگ» مورد بحث قرار می‌گیرد، حاصل هم‌زمانی چند عامل بود:
-
ورود نقدینگی گسترده مردمی به بورس
-
انتظارات تورمی
-
کمبود ابزارهای سرمایه‌گذاری جایگزین
-
رشد قیمت ارز در بازار آزاد
پس از این اوج است که بازار وارد فاز اصلاحی شدید شده و طی دو سال بخش بزرگی از ارزش خود را از دست می‌دهد.
دوره ۱۴۰۱ تا ۱۴۰۴؛ سقوط به پایین‌تر از میانگین بلندمدت
میانگین ارزش بازار از ابتدای سال ۱۴۰۱ حدود ۱۴۸ میلیارد دلار برآورد می‌شود، با باند بالای ۱۸۸ و باند پایین ۱۰۸ میلیارد دلار. اما داده‌های کنونی نشان می‌دهد ارزش بازار در محدوده ۸۴ تا ۹۵ میلیارد دلار نوسان دارد؛ یعنی:
-
کمتر از میانگین ۱۴۸ میلیاردی
-
کمتر از باند پایین (۱۰۸ میلیارد دلار)
-
و حتی نزدیک به کمترین مقادیر دوره رکودی ۹۷ و ۹۸
این قرارگیری در محدوده‌های حمایتی تاریخی برای بسیاری از تحلیلگران به معنای «ارزش‌گذاری پایین بازار» تلقی می‌شود.
شباهت عجیب با دوره ۱۳۹۷-۱۳۹۸
رفتار فعلی بازار، چه از لحاظ سطح ارزش دلاری و چه از نظر الگوی حرکتی، شباهت زیادی به بازه ۹۷-۹۸ دارد. در آن دوره، بازار پس از رسیدن به کف‌های دلاری، با بهبود نسبی شرایط و رشد ارز آزاد، توانست به سرعت مسیر اصلاح را طی کرده و دوباره به میانگین تاریخی خود بازگردد.
این شباهت باعث شده برخی تحلیلگران احتمال بدهند که بازار اکنون نیز در آستانه تکرار همان چرخه قرار دارد؛ به‌خصوص اگر شرایط کلان اقتصادی در برخی حوزه‌ها رو به بهبود حرکت کند.
دلایل وضعیت فعلی؛ چه عواملی بازار را کوچک کرده‌اند؟
چند عامل کلان نقش تعیین‌کننده‌ای در سقوط ارزش دلاری بازار طی سال‌های اخیر داشته‌اند:
۱. فشارهای ارزی و رشد نرخ دلار
افزایش نرخ ارز در بازار آزاد به‌طور مستقیم ارزش دلاری بازار را کاهش می‌دهد، زیرا ارزش بازار بر اساس قیمت‌های ریالی تقسیم بر نرخ دلار محاسبه می‌شود. رشد دلار باعث شده ارزش دلاری شرکت‌ها حتی در صورت رشد اسمی بازار، کوچک‌تر دیده شود.
۲. تحریم‌ها و ریسک‌های سیاسی
ادامه تحریم‌های اقتصادی، کاهش سرمایه‌گذاری، محدودیت‌های تجاری و نااطمینانی سیاسی باعث خروج نقدینگی و کاهش اعتماد سرمایه‌گذاران شده است.
۳. رکود و چالش‌های تولید
قطع برق و گاز صنایع، قیمت‌گذاری دستوری و فشارهای هزینه‌ای، سودآوری شرکت‌ها را تحت تأثیر قرار داده و مانع رشد بنیادی بازار شده است.
۴. نرخ بهره بالا
افزایش نرخ سود بانکی جذابیت سرمایه‌گذاری در بورس را کاهش داده و سرمایه‌ها را به سمت بازار پول و سایر ابزارهای کم‌ریسک‌تر سوق داده است.
آینده ارزش دلاری؛ آیا بازگشت به میانگین ممکن است؟
در شرایط فعلی دو سناریوی اصلی قابل تصور است:
سناریوی اول: بازگشت به میانگین تاریخی
اگر سیاست‌های قیمت‌گذاری دستوری کاهش یابد، سودآوری شرکت‌ها واقعی‌تر شود و چشم‌انداز تحریم‌ها یا وضعیت سیاسی بهبود یابد، امکان بازگشت ارزش دلاری بازار به باند ۱۰۸ میلیارد دلاری و حتی میانگین ۱۴۸ میلیارد دلار وجود خواهد داشت.
در چنین حالتی، مقادیر کنونی (۸۴–۹۵) کف‌های جذاب برای ورود تلقی می‌شوند.
سناریوی دوم: تداوم رکود
اما اگر نرخ بهره بالا باقی بماند، فشارهای ارزی تشدید شود و وضعیت سیاسی روشن نشود، بازار ممکن است برای مدتی طولانی در همین محدوده‌های پایین باقی بماند.
نمودار ارزش دلاری بازار تصویری روشن از فشارهای اقتصادی سال‌های اخیر و واکنش بازار سرمایه به آن‌ها ارائه می‌دهد. ارزش فعلی بازار در محدوده‌ای قرار دارد که پیش‌تر تنها در دوره‌های رکودی شدید مشاهده شده بود. در صورت تغییر شرایط کلان، احتمال رشد دلاری بازار وجود دارد، اما تحقق این سناریو به تصمیم‌های اقتصادی، ثبات سیاسی و کاهش نااطمینانی‌های بین‌المللی وابسته است.
بازار اکنون در نقطه‌ای حساس قرار گرفته؛ جایی که هم فرصت نهفته در آن است و هم هشدار.